Michał Anioł - Michelangelo Buonarroti (Michał Anioł, Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni) (ur. 6 marca 1475 r. w Caprese prowincji Toskanii (Arezzo) we Włoszech, zm. 18 lutego 1564 r. w Rzymie) - malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki odrodzenia, jeden z najgenialniejszych artystów plastyków świata. Autor między innymi fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są Pietę i Dawid. Z dzieł architektonicznych - projekt kopuły bazyliki świętego Piotra. Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią (1494 - 1495), Florencją (1501 - 1505, 1517 - 1534) a przede wszystkim z Rzymem (1496 - 1501, 1505 - 1517, 1534 - 1564), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim. Wykształcony we florenckim warsztacie malarza Domenico Ghirlandaio, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanniego. Wbrew obiegowym opiniom to nie Michał Anioł zaprojektował mundury Watykańskiej Gwardii Szwajcarskiej.

Młodość

Urodził się w rodzinie Buonarroti Simoni należącej do starych florenckich rodów mieszczańskich. Gdy miał zaledwie kilka tygodni, jego rodzina przeniosła się do Florencji. Jego ojciec Lodovico, pełnił w tym czasie obowiązki burmistrza Chiusi i Caprese. Matka, Francesca di Neri di Miniato del Sera, zmarła 6 grudnia 1481 roku, kiedy artysta miał 6 lat. Z tego względu młody Michał Anioł był wychowywany przez spokrewnioną rodzinę kamieniarzy, co ukierunkowało jego późniejsze zainteresowania. Od 1 kwietnia 1488 rozpoczął terminowanie w pracowni Domenica Ghirlandaia, uznanego florenckiego malarza. W okresie tym artysta poznał techniki malowania fresków, jednakże bardziej pociągała go rzeźba. Rok później przeszedł następnie do pracowni rzeźbiarza Bertolda di Giovanni, który, zarządzając zbiorem Medyceuszów, wprowadził on Michała Anioła w otoczenie Lorenza Medici, zw. il Magnifico (Wawrzyńca Wspaniałego), władcy Florencji. Przebywał na jego dworze w latach (1490-1492).

Początki twórczości

Po śmierci Wawrzyńca Wspaniałego Michał Anioł opuszcza pałac Medyceuszów i wraca do rodzinnego domu. Pracuje nad posągiem Herkulesa (dzieło zaginęło w XVIII wieku). W tym czasie studiuje też anatomię, wykonując potajemnie sekcje zwłok w szpitalu przy klasztorze Santo Spirito za cichą zgodą przeora. W dowód wdzięczności Michał Anioł wyrzeźbił dla klasztoru drewniany krucyfiks - jedyną w swoim dorobku polichromowaną rzeźbę w drewnie. W roku 1495 kuzyn Wawrzyńca Medyceusza zamówił wykonanie rzeźby śpiącego Kupidyna. Dzieło tak dokładnie oddawało antyczne kanony piękna, że Wawrzyniec namówił Michała Anioła na spatynowanie rzeźby. Tak spreparowane dzieło zostało sprzedane handlarzom i dotarło do Rzymu, nabyte tam przez kardynała Rafaela Riario z San Giorgio. Jednakże szybko do uszu kardynała dotarła informacje, że dzieło zostało wykonane we Florencji. Dzięki temu zdarzeniu Michał Anioł pod koniec czerwca 1496 roku przyjechał do Rzymu, gdzie dzięki zdobytej sławie wykonał kilka zleceń (posąg Bachusa, inną wersję Kupidyna), w tym jedno ze swych najsławniejszych dzieł: Pietę Watykańską (1497-1500), która znajduje się w Bazylice św. Piotra w Rzymie. W roku 1501 na prośbę ojca powraca do Florencji, gdzie podejmuje się wyrzeźbienia posągu Dawida. Prace nad swym najsłynniejszym dziełem zakończył 25 stycznia 1504 roku. Posąg stanął przed pałacem florenckiej Signorii. Powstaje wówczas "Madonna" dla kościoła Natre-Dame w Brugii. We Florencji zajął się wykonaniem na zamówienie dzieł do katedry florenckiej Duomo: posągów do Ołtarza Piccolominiego oraz 12 posągów apostołów. W roku 1504 otrzymał zamówienie na dekorację ściany w Palazzo Vecchio, naprzeciw zaczętej bitwy przez Leonarda da Vinci. Tematem obrazu było zaskoczenie kąpiących się florenckich żołnierzy przez nieprzyjaciół w bitwie pod Cascina. Nie wykończył kartonu do tego dzieła, fragmenty kompozycji znane są tylko z rycin Markantonia i A. Veneziana.

Dalsza twórczość

Michał Anioł został zaproszony w roku 1505 do Rzymu przez papieża Juliusza II. Papież Juliusz II, był pierwszym z siedmiu papieży dla których pracował w Rzymie. W Rzymie zaczął pracę nad grobowcem dla Juliusza II, który miał się składać z blisko 40 posągów. Musiał ją jednak przerwać, by wykonać kolosalny brązowy posąg papieża przed kościołem San Petronio w Bolonii, skończony w 1508 r., zniszczony r. 1511. Lata (1508-1512) poświęcił Michał Anioł sławnym freskom plafonowym kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie ("Stworzenie świata", przedstawiając w 9 polach historię Stworzenia świata). Dzieło to jest jednym z najdoskonalszych w dziejach sztuki malarskiej. Po czym prowadził dalej prace nad grobowcem Juliusza II, rzeźbiąc na nim postacie: ,,Mojżesza'' (1513-1516), ,,Rachelę i Leę'' (1542). Równocześnie zaś z nimi rozpoczął marmurowy posąg "Chrystusa zmartwychwstałego" dla kościoła Santa Maria sopra Minerva (1514). Zaczętej w roku 1516 z polecenia Leona X. budowy nowej fasady dla kościoła San Lorenzo we Florencji Michał Anioł również nie skończył, pracując od 1520 przy sławnej kaplicy Medycejskiej tamże. W roku 1523 wykonał klatkę schodową w Biblioteca Laurenziana we Florencji. Nad kaplicą Medycejską pracował z przerwami do roku 1534 zawiera ona grobowe pomniki Lorenza i Giuliana de Medici. W roku 1529 udał się do Wenecji, gdzie wykonał dla księcia Ferrary obraz "Leda z łabędziem" znany tylko z kopii. Po powrocie w roku 1534 do Rzymu, malował do 1541 sławny "Sąd ostateczny" na ścianie ołtarzowej kaplicy Sykstyńskiej. Powstały wtedy rzeźby: ,,Dzień'', ,,Świt'', ,,Zmierzch'' (1520-1535). W latach (1542-1550) pracował nad freskami: "Ukrzyżowanie św. Piotra" i "Nawrócenie św. Pawła" w Cappella Paolina w Watykanie. W tym okresie ustawione zostały w kościele San Pietro in vincoli części przygotowane do kolosalnego pomnika Juliusza II., a wykończone na znacznie mniejszą skalę, wśród nich zaś sławny "Mojżesz" (1513-1516). Jednocześnie powstały grupy "Opłakiwanie Chrystusa" w katedrze florenckie i w Palazzo Rondanini w Rzymie. Od roku 1547 prowadził budowę Bazyliki św. Piotra w Rzymie, zmienił też całkowicie plany swego poprzednika Bramantego i Antonio da Sangallo. Plan jego stwarza budowlę centralną z kopułę, tylko część jednak planu zdołał wykonać. Praca nad Bazyliką św. Piotra w Rzymie przyniosła mu jeszcze większą sławę i uznanie. Pracował nad nią do końca życia, ale nie zdołał jej ukończyć. Dokończenie budowli nastąpiło dopiero przy końcu stulecia. Michał Anioł zajmował się też innymi budowlami w Rzymie, jak ukształtowaniem placu kapitolińskiego, budową kościoła S. Maria degli Angeli, Palazzo Farnese i fortyfikacjami, z których Porta Pia zaczęta była 1564 według jego planów. Z dzieł Michała Anioła wymienić jeszcze należy: figurę klęczącą "Amora" (Londyn), płaskorzeźbę: "Madonna z Chrystusem i św. Janem" (we Florencji i podobną w Londynie), 4 jeńców z grobowca Juliusza II. (Florencja dwóch w Paryżu), grupę: "Zwycięzcy" (Florencja), "Dawida" (Florencja) i okrągły obraz "Św. Rodzina" (w Uffiziach florenckich). Ostatnią Pietę jaką wykonał w latach (1550-1553) dla Katedry we Florencji, miała według ostatniej jego woli zostać postawiona na swym grobie. Główny temat rzeźb Michała Anioła stanowiła postać ludzka, w której artysta upatrywał głęboki sens. Pracował wyłącznie w marmurze, bez pomocy uczniów (nie licząc pracy przy sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, gdzie miał 13 pomocników). Zafascynowany kontrastem powierzchni surowej i wygładzonej dłutem, pozostawiał szereg prac niedokończonych.

Dzieła

Rzeźby

- Madonna na schodach (1490-1492) - Pieta watykańska (1497-1500)
- Bachus (1497-1501)
- Madonna z Brugii (po 1501)
- Dawid (1501-1504)
- Mojżesz (1513-1516)
- Jeńcy (1513-1516) - (Umierający jeniec i Zbuntowany jeniec)
- nagrobki Giuliana i Lorenza Medyceuszów w kościele Santo Lorenzo we Florencji (1520-1535)
- Noc i Dzień, Poranek i Zmierzch (w kaplicy grobowej Medyceuszów)
- Zwycięstwo
- Rachel i Lea (1542)
- Pieta Florencka (1547-1553)
- Pieta Rondanini (ok.1555-1564)
- Niewolnicy

Freski Sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej - Stworzenie Adama
- freski na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej - Michał Anioł na zlecenie papieża Juliusza II pokrył sklepienie Kaplicy freskami przedstawiającymi sceny ze Starego Testamentu (m.in. stworzenie Adama, potop)
- fresk w Kaplicy Sykstyńskiej (1536-1541) - na zlecenie papieża Pawła III namalował wyobrażenie sądu ostatecznego na zachodniej ścianie Kaplicy Sykstyńskiej.

Obrazy

- Święta Rodzina (1503)

Architektura

Michał Anioł może się poszczycić kilkoma osiągnięciami architektonicznymi, m.in.
- kontynuacja budowy bazyliki św. Piotra w Rzymie w latach 1546 - 1564
- projekt placu na wzgórzu Kapitol w Rzymie
- sala i przedsionek biblioteki medycejskiej zw. biblioteką Laurenziana.