Leonardo da Vinci (1452-1519), włoski malarz, rzeźbiarz, architekt, konstruktor, teoretyk sztuki, filozof, wszechstronny i najdoskonalszy przedstawiciel renesansu. Uczeń A. del Verrocchio we Florencji, od 1472 członek cechu malarzy. W pierwszym okresie florenckim (1472-1482/1483) powstały 4 obrazy: Chrzest Chrystusa (współpraca z Verrocchio), Hołd Trzech Króli, Zwiastowanie, Święty Hieronim (nie dokończony). W okresie tym ujawniły się techniczne zainteresowania Leonarda, których śladem są rysunki przedstawiające maszyny, działa, bomby, machiny oblężnicze. Okres mediolański (1483-1499) był związany z pracą na dworze Sforzów i początkowo koncentrował się wokół prac nad posągiem konnym F. Sforzy, a także kopuły katedry oraz pałacu, zaowocował także portretem Damy z łasiczką (1483-1485), obecnie w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Ponadto artysta namalował Madonnę w grocie, do ołtarza Bractwa Niepokalanego Poczęcia NMP w kościele św. Franciszka, a także wykonał malowidło ścienne - słynną Ostatnią Wieczerzę (1495-1498) w refektarzu klasztoru przy Santa Maria delle Grazie, dzieło inaugurujące epokę rozwiniętego renesansu w malarstwie włoskim. Drugi okres florencki (1500-1506) przynosi trzy arcydzieła: karton do obrazu Święta Anna Samotrzeć, portret Mony Lizy oraz karton do malowidła ściennego Bitwa pod Anghiari. Drugi okres mediolański (1506-1513) wypełniły częściowo prace nad pomnikiem marszałka francuskiego Trivulzia (nie zrealizowany). Malował także Ledę z Łabędziem (znaną z kopii). W latach 1513-1516 przebywał w Rzymie, korzystając z opieki brata papieskiego G. Medici. Namalował wówczas szereg portretów. W 1516 na zaproszenie Franciszka I wyjechał do Francji, gdzie zajął się głównie budową kanałów osuszających bagna nad Loarą. Zmarł w Amboise 2 V 1519. Leonardo da Vinci obok działalności artystycznej i naukowej wiele pisał, czego najistotniejszym śladem jest Traktat o malarstwie zawierający m.in. uwagi dotyczące różnych rodzajów perspektywy, problematyki światła, koloru, konturu. Duże znaczenie w jego twórczości miały rysunki traktowane jako działania wspierające procesy badawcze. Leonardo da Vinci uważany jest za jednego z największych geniuszy w historii cywilizacji, który w sposób harmonijny łączył indywidualność wielkiego artysty z olbrzymią wiedzą uczonego. Wpłynął na całe pokolenia twórców w różnych dziedzinach sztuki i techniki.

Największe dzieła Leonarda da Vinci:

Mona Lisa to obraz namalowany na desce z topoli o wymiarach 77 cm x 53 cm . Obraz powstał w początkach XVI wieku (ok. 1503 - 1507), a obecnie znajduje się w paryskim Luwrze, będąc własnością rządu Francji. "Mona Lisa" jest obrazem charakteryzującym się raczej ciemnymi i chłodnymi barwami. Dominuje w nim zieleń i to zarówno w szacie samej Mony, jak i w znajdującym się za nią lesie. Kompozycja jest zdecydowanie statyczna, jednakże otwarta. Portret ten od wieków zachwyca historyków i twórców, a także zwykłych ludzi. Niektórzy z nich sądzą nawet, że Leonardo, który jak na epokę, w której żył był wyjątkowo inteligentny i oświecony (wręcz wyprzedzał swoją epokę), stworzył swój ukryty autoportret, a wyraz twarzy zwany "enigmatycznym uśmiechem" ma wyśmiewać nierozumność ludzi, którzy tego nie widzą. Jest to jeden z najsłynniejszych i najbardziej cenionych obrazów z czasów renesansu. Słynny jest obraz Marcela Duchampa będący reprodukcją Giocondy, której Duchamp dorysował wąsy i hiszpańską bródkę, po czym podpisał własnym nazwiskiem.
Większość ekspertów twierdzi, że modelką jest kobieta o imieniu Lisa Gherardini, żona bogatego florenckiego kupca Francesco Giocondo , który zamówił ten portret u da Vinci. Portret zawisnąć miał w jadalni, stąd jego niewielkie rozmiary. Ze względu na opieszałość Leonarda, Francesco Giocondo odmówił zapłaty za gotowy obraz. Malarz zabrał ukończony obraz do Francji i nigdy go nie przekazał w ręce Giocondy. Na początku XX wieku pojawiło się wiele wątpliwości i niepotwierdzonych hipotez związanych z tożsamością Mony Lisy. Niektórzy uznali, że do tego obrazu odnoszą się słowa – głoszone przez Leonarda w ostatnich latach jego życia – mówiące o portrecie pewnej damy z Florencji wykonanym na zlecenie Giuliano de' Medici, co wykluczałoby Lisę Gherardi, z powodu braku jej powiązań z de' Medici. Pierwsze zapisy o modelce obrazu pojawiły się w 1550 r., w pierwszej historii krytycznej sztuki włoskiej, Giorgio Vasariego, który napisał: "Leonardo namalował dla Francisco del Giocondo portret żony Mony Lisy". Jednak w 1911 r. po kradzieży obrazu z Luwru, zaczęto podawać w wątpliwość słowa Vasariego. Wysuwano przypuszczenia, że tajemnicza kobieta była jedynie wytworem wyobraźni malarza lub że portret przedstawia samego da Vinci.


Dama z łasiczką (zwana także Dama z gronostajem) - portret olejny, z użyciem tempery, na desce orzechowej o wymiarach 54,8 na 40,3 cm przedstawiający Cecylię Gallerani, kochankę księcia Ludovico Sforzy. Obraz stworzony w latach ok. 1483-90. Trzymane przez modelkę zwierzątko, nazywane gronostajem lub łasiczką (w rzeczywistości jest to albinotyczna odmiana fretki), ma złożone znaczenie emblematyczne. Jego grecka nazwa galée zawiera się w nazwisku Gallerani, a samo zwierzątko jest czytelnym symbolem Ludovica Sforzy, nazywanego przez współczesnych "Ermellino", w nawiązaniu do prestiżowego Orderu Gronostaja, którego był kawalerem. Łasiczka może być również pojmowana jako alegoria macierzyństwa, gdyż zgodnie z sięgającą antyku tradycją ułatwiała rozwiązanie. W tym wypadku zwierzątko miałoby podkreślać brzemienność modelki. Badania radiograficzne obrazu, przeprowadzone w 1992 w Waszyngtonie, potwierdziły, że czarne tło kryje pierwotny szaro-niebieski rysunek. Prawdopodobnie był on niewykończony lub sprawiał takie wrażenie, więc zamalowano tło czarną, nieprzejrzystą farbą, która miejscami łamie miękką linię konturu. W 1800 obraz zakupił książę Adam Jerzy Czartoryski i sprezentował go swojej matce Izabeli Czartoryskiej. Wystawiany był w Domu Gotyckim w Puławach. W czasie powstania listopadowego wywieziony do Paryża. Pod koniec XIX wieku, około 1880 sprowadzony do Krakowa do tworzonego tam Muzeum Czartoryskich. W 1939 obraz został zagrabiony przez Hitlerowców służył jako dekoracja wawelskiej rezydencji Hansa Franka, następnie wywieziony do Niemiec skąd w 1946 został ponownie sprowadzony do Krakowa. "Dama z gronostajem" jest jednym z najcenniejszych obrazów w muzealiach polskich, jedynym dziełem Leonarda da Vinci w kraju.


Ostatnia Wieczerza - malowidło ścienne , wykonane w refektarzu kościoła Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Malowidło powstało na zamówienie księcia Mediolanu Ludovico Sforzy. Da Vinci malował fresk przez trzy lata. Posłużył się on nietypową techniką, która okazała się jednak nietrwała - mimo wielu renowacji fresk jest nadal w złym stanie (w maju 1999 zakończono wielką konserwację malowidła pod kierownictwem Pinin Brambilli Barcilon; prace konserwacyjne trwały pięciokrotnie dłużej niż malowanie dzieła przez Leonarda). Fresk podziwiany jest głównie ze względu na zachowane w nim proporcje, oraz symetrię, wyrażoną dzięki głębi pomieszczenia, w której ucztują apostołowie, wraz z Jezusem. Jezus na tym przedstawieniu nie ma kielicha, którym uczniowie mieli się podzielić, pomimo że każda z osób ma swoje naczynie. Prawdopodobnie dlatego, że obraz jest inspirowany Ewangelią św. Jana, w której ustanawianie eucharystii nie jest opisane. W czasach Leonarda za jedną z najważniejszych zalet dzieła uznawano bijącą z niego iluzję rzeczywistości i naturalizm. W cynowych naczyniach i szkle pierwotnie odbijały się szaty apostołów, lecz niestety detale te zostały bezpowrotnie utracone. Na obrazie daje się zauważyć ręka trzymająca nóż, na prawo od trzeciego apostoła z lewej. Ręka ta, jeśli policzyć wszystkie ręce na obrazie, jest nadmiarowa i nie należy do nikogo. Przedstawiony jest moment, w którym Jezus ogłasza, iż jeden z apostołów go zdradzi (Judasz to czwarta postać od lewej). Po lewej stronie stołu wyraźnie widoczna jest twarz.


Wynalazki i konstrukcje

Już w młodym wieku, gdy Leonardo mieszkał we Florencji, interesowała go sztuka inżynierska. Wykonywał szkice dźwigów i urządzeń do podnoszenia, których konstruktorem był Filippo Brunelleschi, by zrealizować projekt budowy kopuły katedry we Florencji. W latach 80. XV w. poświęcał najwięcej czasu problemom technicznym, zainspirowany oczekiwaniami swoich zleceniodawców. Pierwszymi wynalazkami z tego okresu były machiny wojenne, przy których projektowaniu korzystał ze starożytnych opisów. Wynalazca szukał rozwiązań, które ułatwiły codzienne życie. Szczególnie fascynowała Leonarda hydraulika. Wraz ze wzrostem wiadomości o technice Leonardo zaczął marzyć o lataniu. Pierwsze szkice aparatów latających pochodzą z wczesnego okresu we Florencji. Później kontynuował tworzenie projektów w Mediolanie. Im głębsza była jego wiedza o prawach fizyki, rządzących ciężarem ciała, siłą i ruchem, tym bliższe zdawało się rozwiązanie. Leonardo czerpał pomysły z obserwacji przyrody. Sądził, że ptak funkcjonuje zgodnie z zasadami matematyki, a takim układzie człowiek też jest zdolny do skonstruowania takie maszyny. W celu sprawdzenia skuteczności działania swoich pomysłów wykonywał modele z papieru i wosku. Leonardo dążył do zrozumienia działania maszyny przez jej części składowe. Zgłębiał funkcjonowanie m.in.: koła zębatego, śruby, sprężyny, wielokrążka. By ułatwić sobie konstruowanie badał sposób działania siły i ciężaru, zachowanie się prądu wody, pracę dźwigni.